NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 9 HUNE, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara”

Hawke's Bay Times, Issue 1583, 9 June 1874, Page 247

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 9 HUNE, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara”

E kite nga tangata korero i te nupepa nei, i te painiio te kamupene Maori, o te "Rakarana Waikato Maori Kamupane" kua taia nei ki tenei pepa. I tukua mai taua panuiS? Aperahaina Patene i Waikato. tie tamaiti aia, na te Minita Maori, o te Hahi We'teriana i Waikato, na Wiremu Patene. Koia boki, ko Wiremu Patene to tino rangatira o Ngatitama-inu-po e noho ana i karakariki i Waikato. Ko nga hea o taua kamupene, mo te hea kotahi £lO. A mo nga hea kotahi te kau ; ara ko te utu mo aua hea kia £IOO E mea ana nga kai whakahaere o taua kamupane, e puta pea i te tau kotahi ki te tangata nana aua mom kia £5 mo taua rau. . Ko taua £5, he moni whakatupu era na te £IOO pauna whakamahi. He tini uga kamupene, penei a te Pakeha. He mahi ano ta tetahi kamupene, he main ki ano ta tetahi kamupene- lua boki. He kamupene mahi koura; he kamupene ta nupepa ; he kamupene mahi wai Maori mo nga Pakeha nohp taone; he kamupene rerewe; he kamupene waea kawe korero : he kamupene mahi kaipuke tima; he kamupene mahi peeke moni. Ko etahi o enei tu kamupene e puta uui ana nga moni tarewa o a ratou mahi ki nga tangata whai hea o aua kamupene. A he kamupene anj, e iti ana te puta o te moni tarewa. He mea ano, e mutu rawa ana te mahi a etahi kamupene; a ko nga tangata e whai hea ana, e ngaro noa iho ana a ratou moni. Ko nga Pakeha e mahi ana i tetahi kamupene hou; e korero ana ratou kite iwi, kia rangona ai te take mo te mohi, e mahi ai taua kamupane hou. A ka ui nga tangat;i e hia hia ana te utu hea ma ratou, ka penei te ui ui. He tangata pehea nga tangata na ratoui mahi taua kamupene. He tangata mohio Id te mahi; a he mahi peha te mahi o taua kamupene. Ka oti enei kupu te mahi e o ratou whakaaro. Ka ui ano te Pakeha. He moni ano ranei aku bei mahi ki tenei tu mea. Ano ka ki to tana whakaaro i nga uga raoiii hei maid niana ki reira, ka whakaotia eia tana whakaaro. Na te mea he tamaiti kua pakehatia a Anaru Pateue koia matou i mea ai, he tika kia uiahia tenei kampene. E hara hi ki aia, a Anaru, raua ko taua tuakaua, a A.perahama, i te kuare ki o te Pakeha mahi. He mea boki, he Kavaka tu'hi tuhi Pakeha, a Anaru Patene na te Kai Whakawa Pakeha, o Hamutaua (Kiri Kiri rod,) i Waikato. E mea ana matou, ka pai ano kia akoua mai; kia rongo matou i te malii e mahi ai tend kamu peue. Kia wbaakina e matou kia rongo te iwi o te Maori o te motu katoa nei. Kia mohiotia ai ano luki te mahi e puta mai ai he moni tarewa ki nga kai boko liea. He mea pea, ta te kamupane nei, kia mahia nga whenua Maori e ratou. Tenei, tenei kupu a matou ki nga tangata malii kamupene, kia mabara ratou ki nga Ture kua-j takoto, hei ako tikanga mo nga mahi kamupene. Kia tau a rati u titiro ki reira, kei he a ratou mahi kite titiro a taua ture. No nanahi i whakawaki at tetahi tangata i te Kooti Hupirimi i Nepia nei. Ko Mawhi te ingoa. He mea boki nana i wahia eia, a ai a tapoko hoki aia ki roto i tetahi Toa, a tahaetia ana eia, etahi moni, me etahi rauia waipiro. Na te Kooti aia i mea kia 18 (marama-ona e noho here here ai i te wbare here here a me mahi aia i nga mahi taimaha o reira mo nga marama ona e noho ai i taua whare. A ko Haare Wiremuhana ano hold i tabae i te wati koura, i tetahi Toa i Tarawera. I meinga aia e taua Kooti kia noho pera ano aia i te whare here here mo nga marama e 9. Ko Tamati Kauingama i tono i te hoiho bei eke eke mana. A hokona aua eia taua hoiho ; i meinga e te Kooti kia noho pera ano tana mahi, i te wbare here here mo nga tau e rua.

E mea ana a Te Pukarana, kai hoko makete o Akarana. E nui ana o reira hipi, a he hi pi momona aua kuri; ko fe utu mo te kau tino pai rawa o reira, £1 15 mo te 100 pauna taimaha. Mo nga kau alma tuoi £1 5 mo te 100 pauna taimaha. He nui noa atu nga kuao hipi o reira, e lmkona ana, ko te utu mo te mea kotahi £0 7 6 he mea ano £0 8 6. E mea ana a Te Pini te kai hoko makete, o te witi, o te ooti, o nga mea pera. Mo te puhera ooti, £0 5 3 he mea ano £056; mo te pi mete piini, £0 5 6 mo te puhera; urn te kaanga 7 hereni mo te puhera); mojte pekene, 10 kapa mete h.epouo mo te pauna tainmha; mo te tiihio 8 kapa mo te pauna; mo te pata, 1 hereni mete 2 kapa, he mea ano 1 hereni mete 4 kapa mo te pauna taimaha. Nga ko.rero a Te Mira, kai hoko makete o Nepia, mo nga kau me nga hipi, i ln.'korta i te marama o Mei i Nepia. E meinga ana kahore i tino nui te hoko o aua kuri i taua marama. He mea hoki, kua mahia e nga kai whakatapu hipi, nga hipi o a raiou paamu, kia noho a iiiotu motu etahi o nga hipi, i etahi, e noho pai ai i te hotoke. Nakoiiei, i kore ai aua kai whanga liipi e pai, kia liokona e ratou nga hipi, ahakoa, kua tu a kake ano te utu mo te hipi. E meinga ana, na te ua nui i te marama o Mei, i kino ai nga kai ma nga hipi, i nga vvahi e pukea ana e te vvai, olira ko nga walii raorao i runga i nga puke, ko o ieira kai i tino tupu i uiua ua. Tetahi hoki, kua wera i te ahi, nga raorao o aua wahi, te taliu talm e nga kai mahi pera, a he mea rui aua walii kite taru taru, a i enei ra kua lino tupu i te taru, aua wahi i ruia ut kite taru taru Pakeha. E kake ana te utu mo nga mea momona, o te kau, o te hipi. A ka kake tonu te utu inga ra o te hotoke. A e kake ana ano hoki te utu mo te kau, mete hipi, hei kai mo te iwi." Te take i kake ai te utu mo aua kuri, he mea hoki, i hokona nga kau, a nga kai whakatupu kau e rat u ano, kia ai, ano nga kai, i kai ai aua kau, ma nga hipi, he.mea hoki na ratou; ko te hipi vvuiii roa nga mea e puta nui ai he moni kia ratou. Ko tenei kua iti nga kau, i kake ai ano hold teutu, A kua

tahuri ano kite whakatupu kau, hei kai ma te iwi. Ko nga utu enei ote kau, e hokona ana, i enei marania. Mo te mea inoraona, 21 2 6 mo te 100 pauna tai-m-tlm Mo nga mea, hei patu, bei kai, £o 15, he mea ano £4 10 mo te 100 pauna' taimaha. Mo nga taurawhi alma kuao, ara, e rua tau, £4 15, he mea ano £5 mo te mea kotahi. Mo nga mea e toru tau £6 10 he mea ano £7 7 mo te mea kotahi. E penei ana ano hold te utu mo nga uha, £3 15 ho mea ano £4 5. Mo nga kau katoa, mo nga uha whaerere, £4: she mea ano £5 5. Mo nga kau whakatetc vvaiu e a £7 10 he mea ano £8 10. Mo te hipi mumona. Mo te mea momo marino £lO 6, he mea ano £O ll 6 mo te hipi kotahi. Mo nga hipi, hei kai, mo nga mea makete, mo nga mea e hokona ana i roto i tc kahui ; 3400 o uga hipi e 8 mho, ko enei i tukua mo nga hereni e 8 mo ia hipi, mo ia hipi o taua kahui. Mo nga hipi uha ; 1,500, i hokona e 8 nilio o aua hipi, ko to utu mo te hipi kotahi o taua kahui katoa i hokona e 8 hereni mete 9 kapa. E kiia ana e kore e lieke te utu o te wuru o tawahi i te utu i kiia mai i era marama. Kotahi rana hipi i hokona ko to te Haringa i Maunga Irina, i Hawaraka i Nepia nei, e 5000 eka o taua paamu rana hipi, a e 7000 hipi, bui hui ki nga hoiho ki nga kau. Ko te utu i utu ai a Te Tanara i riro ai i aia taua paamu £15,000 pauna mom. E manaakitia ana te hoiho i enei ra. Ko nga hoiho too kaata, ko nga mea tu a iti iho te kahat £35 he mea ano £45 mo te mea kotahi. Ko nga mea tino kahi ki "te too kaata e tae ana ona utu kite £55 he mea ana kite £7O mo te mea kotahi. E ui aua nga tangata, mea kite hoiho eke eka ma ran u; a kahore kau he hoiho pera o nga makete boki hoiho.

Mo te witi i Rititana, mo te puhera, e 5 hereni he mea ano 5 hereni mete 3 kapa ; mo te ooti, S hereni mete 2 kapa mo te puhera ;mo te paare, e 5 hereni, he mea ano 5 hereni mete 3 kapa mo te puhera; mo te paraoa, £l2 10. mo te tana; mo te papapa, £6 15. mo te taua ; mo te paraoa papapa £7 10 mo te tana ; mo te patu, 1 hereni me te 2 kapa, be mea ano 1 hereni mete 3 kapa mo te pauna taimaha ; mo te tiibi, 6 kapa mete bepene mo te pauna taimaha. Mo te riwai, £4 mo te tana, a e kake baere aua; mo te pekene, e 8 kapa mete hepene mo te pauna taimaha.

Ko te utu o Tanitini mo te paraoa, £l2, he mea ano £l2 10. mo te tana; mo te riwai, £3 10 mo te tana; mo te witi, e 4 hereni mete 6 kapa, he mea aua e 5 hereni mo te puhera; mo te paare, e 4 hereni mete 6 kapa,.he mea ano e 5 hereni mo te pubera; mo te ooti e 4 hereni mete 2 kapa mo te puhera; mo te pata, 1 hereni mete 2 kapa, he mea ano 1 hereni mete 3 kapa mo te pauua taimaha; mo te tiibi, e 6 kapa, he mea ano 8 kapa mo te pauna taimaha.

Kau tae mai te rongo korero o Te Waimate i Ngapuhi. E mea ana, e whakatcte ana tetahi o nga bapu o Hi kiaoga ko te Mahurehure ; kite tahi o nga bapu i Kaikobe. Te take be kauri kapia, na te bunga o Kaikobe i keri nga kapia ote tain whenua. k ineinga ana e Mohi Tawhai te rangatira o Te Mahurebure nana taua whenua, wbai boki mana ano aua kapia. Hoake rawa ake euei whakaaro ana, kua takoto i tera, nga kapia i mahi ai ratou, be tini no atu nga tana. Na te kai mahi kapia te pa kua tu wawe i te wabi ano i keria ra nga kapia, no muri ko te Tawhai, i mabia ai ano i reira. Na tena nga kai kua takoto, bei kai ma ratou. Na Tawhai i pabua bei kai ma tana taua. He riwai, he hipi, he poaka. I kiia kua puta te kupu a Tawhai, kia kaua e kawea he kai ma tera, ma nga tangata o Kaikobe. He mea boki nana, kia wbakapaea eia te pa o tera a in a te mate kai e taea ai te hubi ka mate ai te whakaaro tohe kite mahi kapia ite whenua e whakatetea nei' I mea te whakaaro a nga kai titiro atu o etahi iwi; kote 5 o Hune, no tenei Parairei ka pupuhi ai aua pa kia raua e hihinga ai te tangata. E mea ana te nupepa o Kercama taone i Hauraki. Kua taeuiai nga Maori ki konei, ha nui noa atu ratoa. E haere ana taua iwi nei, ko Te Mirata (te pa tawhito i nohoia o nga marihia pakeba.) Ko te kai e nga kai o te hahunga o nga tupapaku rangatira Maori i nehua ki nga wabi o reira. E kore te waipiro e kainga e tenei lira haere; me nga tangata ano boki, e huibui ana ki taua hahunga tupapaku. E mea ana tetahi o nga nupepa o Turanga, kua tu te Toa buko taonga a Wi Pere, Te Waerenga a-Hika. Ma nga tangata Maori e hoko nga mea o tenei whare, A e kore pea e hanga hang i aka ta ratou hoki i te taonga ma ratou i reira.