NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 2 HUNE, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara”

Hawke's Bay Times, Issue 1581, 2 June 1874, Page 239

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 2 HUNE, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara”

Ko nga Pakeha u hou niai ki teuei whenua, e in tonu ana ki nga take, i kore ai te Maori, e tino rile ki re Pakeha. E mea ana aua tini tangata ki (a ratou titiro he iwi vvhakaaro nui ano te Maori,, a e rife tahi ana te aro nui mai o te kanohi o te Maori ki to te Pakeha alma kaha kite rapu rnahara mo nga mea katoa, e nui ai, e kaha ai, e ora ai, te tinana o (e .tangata. Ka titiro aua tangata e ui nei, ki nga kuinga, ki nga kai a te Maori, ka ti.tiro ano hoki ki nga kakahu, ki nga rnaara. Ka mea aua tangata, ko nga vvhare. Ehe ana, te he, heiti, he papuku. Tetahi he kore no ana whare e mahia a raro kite papa, kia noho maroke ai~te hunga noho i taua tu vvhare. Tetahi he, e irjue noa i'jo ana te Maori i runga i te ota ota, whariki ai kite whenua Kahore kau he arai mo te maku ake o te whenua, na iSnei he i pa ai te wharo wharo kite Maori. Tetahi he, he kore n> te Maori e horoi i tana timna a ko ana kakahu e moea ana eia koia ra ano nga kukabu mona e haere ai ki ana mahi; tena e makuu aui kakahu ite ua ite hau nui ote rangi. Moea ai ano aia kakahu i te pc f ua konei ano enei male wharo wharo. Tetahi mea ano, kaore e man tonu te mahi o te Maori. Ko te hunga kaha, ko nga tai tainariki, kati nei he mahi e puta ai ta ra ou uaua, he tke hohtii, he kaewa ki erakiinga. ki nga hui korero; ko te ngaki kai, ko te mea e kia nei he toa e kore e paheke, ko te ngaki kai i mutu ia ratou, k> te ngaki ki te korero, ko te ngaki i te k'otete a te ngutu wahine kia rekaai o ratou taringa, ko te whangai ite kanohi kite titiro i* nga. mahi tamariki a ona mata kuare, koia rate mahi e tino mahia ana e te Maori. Mehemea koa, e mahi ana aua tu taugata nei i to \va o te ra e whiti ana, mehemea koa ra, e tupu ana ia ratoa te witi, te kaanga, te riwai, te kumara, hei te ahi ahi, liei te \va o te hunga ahu whenua e oki oki ai hoi reu'a ka takaro ai, ka.whakaahuareka i nga takaro e toiika ana ki ta te karaipeture tikanga, penei e tupu te Maori a e rite tahi ratou kite Pakeha. Tetahi he kino rawa e kitea ana kite Maori, he noho hui hui, ara, ihe tokoinaha kite whare kotahi, na konei he ai ano nga taonga a etabi, i etahi, akakoa mahi te mea kotahi o roto i te hapu kotahi, ko ana haate ko aua tupeka, ko ana paraikete e tangohia ana e nga mea maugere. Ara i mahi te mea kaha kite mahi, ano ka hoha noa, he riro riro tonu no ana taonga i te hunga mahi kore, a ka mutu tana mahi, he he kino tenei. Na te noho huihui, i kore ai te wkihwi tonu te Maori i to moni, i te taonga, otira na te mea he noho whare kotahi ka riro etahi o nga mea i etahi o te iwi, a toe iho kite tangata. nana nga moni me nga taonga ; ko te k'aeaea kau a ana kanohi maana ki ana taonga. Te mea i kore ai e rite nga nui a te Maori ki o te Pakeha koia nei. He kore e ako te Maori i aia ki nga mohio ki nga matauranga o te ao. E ako tonu ana te Pakeha. He kore no te Maori e pai kii noho ko te matua lane mete whaea me nga tamariki, kite whare kotahi ko ratou anake. E penei pu aua te Pakeha, koia anake ine tana wahine, me tana whanau ki to ratou whare. He kore, kahore te Maori e ahuwhenua kite titiro i nga tikanga katoa i nui ai nga iwi kua nui o te ao nei.' Tetahi kino a te Maori ko nga hakari kai, ko nga hui korero o mahia ai nga liaka, nga kani kani, nga he o mua, e ako ai te tamariki kite hikaka mana, e ako ai ano hoki kite tango i nga mea o ana hoa, a te mutunga he whawai, he papatu, he mate.

Ko te pukapuka a Karaka Maki o Marae Kakaho, oHaku Pei,e meaana: " Marae Kakaho Mei 2G, 1874. Ki te Kai Ta ote Haku Pei Taiina. E hoa, tena koe. Teuei ahau tou boa e tono atu ana kite nupepa mo uga niarama e Uvj, maku e mku atu nga moni e ono hereui mete bikipene i roto ite meera o Marae Kakaho, kite pai koe maku e kawe atu ki Nepia, e pui ana mau e kii mai te rangi hei mauranga atu. Toku bapu ko Ngatiporo, Ka ui atu bold ahau ki a koe, ko wai lioki tou ingoa kia mohio ai au mo taku tae atu ki Nepia, kua mohio i au. E hoa ko te na ! e iei o oku tau kia te Makarini e nobo ana, he oi rate kupu oto boa ki a koe. Kaiuka Maki." —Ko te utu tenei mo te patai a Karaka. Ko te Kai Tuhi»o te nupepa nei ko Te Haringa, ko tana Icaitiga kei te taha o te Peke Uniana i Hetengi tiriti. Ko te kai whakamaori ko Te Waiti, a ko tona tari kei to te Haringi. Ki te haere mai a Karaka ki Nepia, me haere mai ki taua tari ki reira utu ai i tana moni mo te nupepa ko tana utu e utu ai. Kei te 29 o Mei te ra timatanga o tana utu mo te nupepa.

Ko nga utu o nga Makete Otakou, koia r,ei, mo te paraoa .£l2, a be mea ano ,£l2 10s mo te tana. Mo te paraoa papapa £5 mo te tana ; mo te paraoa tua rua £G mo te taca ; mo te papapa £4 10<s mo te tana ; mo te hei £5 mo te tana ; mo te riwai J£3 10s mo te tana; mo te witi 4 hereni mete waru kapa, he mea ano e rima hereni mo te puhera. Mo te paare e 4 hereni mete 5 kapa, he mea ano e 5 hereni mo te puhera; mo te oti e 4 hereni mete 5 kapa, he mea ano e 5 hereni mete 2 kapa mo te puhera; mo te pata 1 hereni mete 2 kapa, he mea ano 1 hereni mete 3 kapa mo te pauna. mo te tihi e 6 kapa, he mea ano e-8 kapa mo te pauna. Ko nga hoko makete i Katapire, na te mea he nui no nga rangi ua kahore i ngahau te hoko hoko 0 reira, ko te witi e hokcna ana e 4 hereni mete 7 kapa, he mea ana 4 hereni mete 9 kapa mo te puhera ; ko te paraoa i roto i te peeka £l2 10s- mo te tana. I Rititana e mea atu ana nga kai hoko oti ki nga kai ngaki kia 4 hereni mete 3 kapa mo te puhera, mo a ratouoti, kahore he tino nui nga kai hoko pare mo nga hereni e 5 ; iti ana te pata 0 reira all kapa mete hepene mo te pauna. he mea ano 1 hereni me le hepene; mo te till e 6 kapa mo te pauna ; mo tepekene mo te pauna e 8 kapa mete hepene; mo le riwai <£3 5s mo te tana,

Ko nga tangata o runga i tej whenua i Mangateretere, kua pakaru ano ia ratou te.whare i hanga e Tatana ki reira* Kua u mai ki Poneke tetahi o ngu kaipuke uta Pakeha mai o tawahi, a 440 o aua Pakeha i uta mai ai. E rua kaipuke uta Pakeha mai ki teiK-i whenua, kua u mai ki Poti Haauui. Ko nga Pakeha o enei kaipuke e rua e 850. Kotahi* kaipuka ko te " Ara o Hauteaka" te ingoa i pakaru i runga i nga t lea i te tapokoranga ki Poneke. He kaipuka uta warj, no te ekenga ki aua toka i pakaru rawa ai, a totohu tono iho, ko nga Pakeha o runga i <ke ke te poti i ora ai. No te tau 1873, ko nga kaipuka i hanga i tetahi awa o Ingarangi'ko te Karaira te ingoa o taua awa 150 kaipuke, a o roto o enei 12.1 kaipuke tima. he tima kuru aua tima, a 38 nga lima wiira, ko te tini. o aua tima, e hara i te mea hanga kite rakau otira he rino, ko etahi ano ia o aua kaipuke he rakau ano. Tokotoru o nga lieramana o te kaipuke o Tihariona i whakawakia i te Paraire ki te Kooti i Nepia, he mea hoki kihai ratou i rongo ki nga kupu tono kia raah i nga mahi i whakahaua e nga rangatira o taua kaipuke. Ho ana aua taugata, a tukiu ana kite whare here here, mo te marama kotahi ki reira mahi ai. I tu nga reihi i Akarana i-te Mane nei ano, uga tangata i tae kia kite i aua reihi i wehi ite ua. Te tuataht na te hoiho na Pata, tera te tuarua na Pari, ko te tua toru na Newa Mini a ko te tuawha, koia te reihi mutunga na Pibimaka. Nga reihi o te rua o nga ra na Pitoina te reihi tuataht na Pata te reihi tuarua. Kua tu te bui torero a te Honiana, te tangata o te runanga o te Porowiui o Haku Pei. He korero nana ki nga tangata i whakaturia ai aia hei meiua aia kite runanga mo Waipukurau. I hui hui ratou kite whare ote Kun i Waipukurau i tera Turei. Ko Hcnare Pata tetiamana o taua hui korero. Ko te kupu i whakaaetia e taua hui, e mea ana, kia tonoa e tahi moni i te runanga o te Porowini hei hanga i te ara meera kia tae ki Ruatauiwha ; ko taua ara me whakiwhiti i te puke ka heke ai ki Ruataniwha ma reira e kore ai e whakawhiti i te awa. A i mea ano taua hui kia tonoa ano ki te runanga kia homai te ,£IOO hei whakanui i te, whare Kura i Waipukurau no te mea, kua whakaae nga Pakeha o reira kia homai e ratou kia .£l5O. A i mea ano taua hui. ma te iwi katoa e whakatu te Hupiritene, kaua ma te runanga o te Porowini anake. A i mea ano taua hui, kia kiiate kupu a nga tangata katoa o Waipukurau e pai katoa ana ratou ki a Te Honiana, ki ta ratou tangata i whakatu ai mo te runanga o te Porowini.