NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAEREI, 29 MEI, 1874.

Hawke's Bay Times, Issue 1580, 29 May 1874, Page 235

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAEREI, 29 MEI, 1874.

Kua kiia mai kia taia kite nupepa te reta a Pokiha Taranui o Tauranga. Ha mea hold nona, o whakahe ana ki nga kupu i roto i tetahi o nga nupepa no ter'a Hepetema i homai ki aia e tetahi Pakeha te pat ara rama ki aia. A kua malum tana kai i taua mea ite rama. He whakaae* tanga nana kite tika o nga kupu a tetahi o nga tangata o nga " Kuru Tepara." E mea ana aia " kia rongo koutou, o toku whanautahga mai ra ano a tae noa mai ki enei ra kua u tonu toko wlu.ka kino ki taua wai kite waipiro. PL iaha maka tona wai e porangi rawa ai te tangata." He raea pai rawa te kii a Pokiha, a kite mea ka mutu tana kai i taua mea aka ako aia i ana hoa kia mutu ano hold ta ratou iuu, ka L.ko tana mahi pai i te pai a te tini mo tauaiwi.

Kua tae mai tenei reta kia matoii, na tetahi tangata Maori o Taiporutu i te Mahia. Koia nei nga kupu o taua reta : —" Taiporutu, Te Mahia, Mei 19, 1874. Ki te Kai Tulii o te Haku Pei Taima.— E hoa, —Tena koe. E hoa, tenei taku kupu ki a koe, mo tetahi nupepa malcu i te tau. No te mea, kauui toku hiahia ki tenei mea kite Haku Pei Taima, kia rongo ai au i nga korero o era atu whenua ; otira ote ao katoa nei. E hoa, kite mea ka "tae atu tenei Meera taku tono niupepa, hei te hokinga mai, ka tuku mai ite timatanga, mete whakaatu mai i te tikanga mo te tau. Ka lmri, Na Wiremu Henaee Kiririni. Te whakap.iki'hatanga, William 11. Greening." He kupu ano enei na Wiremu Kiririni A e mea ana aia, kia taia aua kupu ana, ki ■ te nupepa, kia kitea ai e nga Pakeha me nga Maori, koia nei ana kupu :—-"Ko Wiremu Henare Kiririni e whakatu whare papa ana mona, he whare nui; ko te nui tenei: o vvha ruuma mo rato, e rua mo runga. E hanga ana Id Tahuroa, kite whenua i homai <• Paora Rangituruturu ma ki aia. Te tak--, kua kino rawa te whare raupo, he nui no te puruhi; tine rite te ngau a te puruhi (tona kino) Id te rekareka a te mate waihakihaki tona rekareka, te moea te po, te taonga nui nei rapea, te moe i te po, ka lmri."

E ui ana ta niatoir lioa a Kfririni ki te utu o tenei nupepa rno te tau kotahi koia nei te utu £1 6s Od, a ko aua moni me tuki mai hei tnuri ka tuku atu ai nga nupepa. E pai ana Ida kite atu matou, e paiugia ana e Kiririni nga tukuuga iho o te noho mobia, ara, he whare pai ■ hei nohoanga, kia mahana ai te tinana, a he nupepa -ano hoki hei ako i te rao« kiotanga. Ki ta matou titiro ata e hara aia i te tangata, e wau maua ana eia ana mea ki paparakauhe. Te kupu mo te puruhi, e ketea ana ano taua taru i roto i te whare papa, otira na te mangere na te manawa iti o te hunga noho j|i aua tu whare i noho ai te puruhi i reira. Ko nga tangata niangare, ko te hunga ngau tuara ara korero tutara i a ratou hoa, ko ratou tehunga e ngauaana ete puruhi. Ko te tino kupu tenei, ko te hunga e noho aua i roto i te whare papa, a e horoi ana i taua whare me taua tinana kia ma, aua e pa atu te paru ki aia aua e mau te paru i tana whare, koia e kore e ngaoko a hakihaki tana kin i ta ngaiuiga a te puruhi.

Kua u . mai ano hold tetahi kaipuko kawe Pakeha mai ki Otakou, nga tangata e tenei 301.

No tera Mane i mate ai nga Pakelia tokowha i Poti Hauia (i te Waipounamu.) E whitu tangata i runga i taua poti tokotoru i oni. E moliiotia ' ana te lie o te hoko waipiro ate Pakelia kite Maori, otira e hoko ana ano etabi, i te waipiro kite Maori. A ko tona tukanga ilio tenoi o te kai waipiro. Ko Meiha K?epa o Whanganui i bauranga i te waipiro, a patua ana tana waliine eia, ko etabi o nga rara a taua waliine i mangungu i te akinga ate patu. Mutiilio ano ka mau uia a te Keepa i te patu mona ano kia mate rawa atu kite po. A kua tino mutu pu te hoko o te waipiro i Whanganui, ki to Maori. No taua he ipa nci kia Te Keepa te take i tu ai ano te hire whakakahore i te waipiro e hokona i reira. He pono rawea te kii, e" He waipiro te matua 0 nga tini kino katoa." Kua tu to bui a nga tangata Maori, o te lninga e pa ana ki nga wheuua i Te Waiiii. I tu taua hiu i Karatia i Ta.uranga. A no te mea kihai i tae raai Te Uriwera ki taua korero, kihai i takoto he tikanga i taua hiu.

No te Turei nei i hokoua ai e- nga tangata hoko makete, e Rutarini raa i te Hotera hou i Nepia nei, nga eka e 300 o te wbenua ote Mene: Ko taua wlienua kei Taualera, a e wha macro te matara ite taone o Nepi. He raea ruri taua whenua, a he raea wehe wehe Ida iti nga wahi, ko etahi i tiiii nga eka. He mea main marire te alma kite mapi. Ak > aua pihi i tuhi tuhia kite vvlulca atu ano ite 1 tae noa* kite 37. Te tuatahi he I eka, £Bl'i \ eka, £27 ; \ eka, £29 ; | eka, £27 ; \ eka, £2B ; £ eka, £3O ; $ eka, £34 ;.J eka, £26 ; | eka £2l; I eka, £l6 ; | eka, £l6 ; f (ka, £l4 ; i eka, £l6 ; J ok-., .£l6 ; 2 ruri 9 pati, £l3 ; kotahi pilii £l3 ; le pihi 17, £11; te 18, £11; te 19, £l2 ;te 20, £l2 ;te 21, £l3; te 22, £22 ; te 23, £l3 ; te 24, £24; te 25. mete 26, £SB; te 27, £22; te 28, £ls; te 29, £l3 ;te 30, £2l; te 31, £2O; te 32, £24; te 33, £3l; te 34, £32 ; te 35, £35 ;te 36, £25; te 37, £24; te 39, £4O ; te 40, M 77. Ko te wlienua ite (aha ote wlienua a te Hakim, te 1, M 2 7; te 2, £29; te 3, 26 ; te 4, £24; te 5, £26 ; te 6, £27; tc 7, £26; te 8, £2B; te 9, £37 ; te 10; £2O ; te 11, £2O ;te 12, £2O ; te 13, £2l; te 14, £2l; te 15, £3l; te 16, £52 ; te 17, £sl; te 18, £42 ;te 19, £45 ; te 20, £3O; te 21, £l7; to 22, £l9; te 23, £45 ; te 24, £47, mete 10 hereni. Ko nga pihi i tata kite rod nui te 1, £29; te 2, £3O; te 3, £26 ; te 4, 30; te 5, £4O. Huilun katoa nga moui mo enei 300 raueki -£7854,. ~

No te Taite nei 1 u mai ai te kaipuko ko Hirihariona, he kaipuke uta pakeha mai ki Haku Pei, a 167 nga pakeha i eke mai, i haere mai i Ingarangi, Kahore kau he mea turoro o ratou. No te Turei i whakawalda ai i te whare whakawa i Nepia, a Hare Ngavvhi'kikapinga, a Pititi me Tame, mote kupu whakapae a Tatana mo ratou. He mea i a Tatana; no te 17 o Mei, ite ra tapu, i waiiia kinotia a i kawea ketia e aua tangata te tali'i whare, e hanga ana e Tatana, i te wlienua i Mangateretere kite hauauru. Ko Te Ri raua ko Te Kouiwhata Dga roia ma Tataua, ko Te Rahera te roia mo nga Maori. Ka mea a To Rahera e whakaae -ana iiga-Maori na ratou i wahi a i kaweaketia e ratou taua whare, he mea hold, na ratou taua whenua. Oatitia ana a Tatana ka mea. Nana tetahi wahio te wlienua ko-Manga-teretere kite hauauru te ingoa. Ko tana wahi i kii ai ' aia nona,- i roto i taua wlienua, kite mea ka wahia taua wlienua Ida waru nga' pihi, penei e one o aua puhi, nana era. Ako Te Makariui rami Karaitiana Takamoana nga taugata na raua nga pihi i toe. E mamV ana eia e Tatana eka 300 o taua wlienua. A nana i kii te kii Ida kawea te whare i nohoia e Hohepa Wiremu i tana turanga tawhito ki fco tahi wahi ke atu o taua wlienua o Mangateretere kite hauauru I mea atu a Pititi ki aia kite mea ka kawea taua whare ki tetahi wahi ke atu o taua wlienua, ka tahuna taua whare. I mea atu aia kia Pititi, kahore he tikanga ia Pititi, e hare aia a Pititi i tetahi o ta linng'a no ratou nga ingoa i roto i te Karauna Karaati. Ako taua whare ka kawea kite tahi wahi tu ai. Ka uia a Tataua, ko te hunga e whakapaea nei e au, he ngakiuga ano la aua Maori i te wahi i whakaturia ai te whare. Kahore aia a Tatana i mohio he mea whakaae na Karaitiana, kia noho aua Maori i reira. No era tau nca atu, na aua Maori nei ano ana kau i whiu ke atu. Ko aua kau nana ua Tatana iwhakanoho ki taua wlienua i roto ite taepa. Oatitia ana a Te Poniana, ka mea aia, naua i mahi' taua whare, a nana i nuku ke atu ai i tana turanga tawhito, a nana i hunga hou i tana turanga hou. No to Mane no te 18 o Mei i kitea ai eia taua whare, kua wawahia, a kua kawea ketia kite tahi taha ote ara tokoto ai, ako to he i kino ai taua whare kia rua te kau pauna hei utu e pai ai ano te wahi i kino. Oatitia ana a Perereka Taiata ka mea. No te ata o te ra tapu te 17 o Mei ka kite ahau i nga tangata Maori tokotoru e tu nei i te aro aro o tenei whakawa, e mahi ana ratou e tango tangohia aua e ratou- te whare e wawahia ana. Ko Dga mea e mau ai nga taha o te whare, ki nga pito e tapahia ana e ratou kite told. A peia ana e ratou nga paatu kia hiuga kotahi ano hingauga o te whare i hinga katoa ai, a waiho ana e ratou no te roanga o te ra ka hokimai ano ratou ko nga wahiue he kuia etahi he taitamahine etahi, a kawea ana e ratou nga patu o te whare ki tetahi taha o te ara, a panga ana e ratou ki tua o te taepa. Erua te kau ma rima o ratou i kawea ai te wahi kotahi o te whare. Oatitia aua a Hohepa Pitire ka mea, he kamura aia na Tataua. Nana i kawe ke to whare i tana turanga tawhito, a nana ano i hanga taua whare ite turanga hou. No te ra tapu te 17 o Mei ka kite aia i nga taugata Maori e kawea ketia ana e ratou nga taha me etahi mea ke atu o taua whare, ki tetahi taha ote ara. Ko etahi wahi o te whare he nui no te taoiaiha i waiho ai e ratou. I waiho paitia te whare ite po o te Hatarei. No -taku tirohanga ka kite ahau i nga tohu o te akiuga ate toki ki taua whare. Kihai i tika te mahinga o taua whare i te kawenga ketauga, do te mea i pakaru* karu. I te hanga hou ano ahau i taua whare, ki tana turanga i wahia mai ai e aua Maori. Ka karaugatia ano a Tatana, ka mta aia, ko nga 300 iau eka o taua whenua e tnahia ana eia kei te tahi taha o te ara ; kahore i te taha i whakaturia ai taua whare. Ka mea leKai Whakawa, knua he kupu ma To Rahera, te roia a ng.i Mauri, no te mea, ko te mea e rapua nei e tenei whakawa, he take wlienua e e tautohca ana ; a kahore a' a mana e tika ai tana whakawa mo.ttra tu whakatetc, a ma te Kooti i rucga ako o tuna Kooti o whakawa. Na reira aia i mea ai, kahore kau ana kupu nun, e lie aua ranci te mahi o aua Maori e tika aiia rami, whakamutua aua eia te whakawa.

No te Turei i tu ai ano te whakawa ,mo Tamati Tiawhari i kia nei nana i pupuhi nga parera a Muteuga Pekapeka. 1 mea a Tiawhari ua te waipuke aia i arai, i' kore ai aia e tae mai kite Kooti i tera whakawakanga mona. A i mea ano aia, ka pono i aia tanii k'upu, i ko ke noa atu-aia, i te wahi i aobo aiaua parera, i te ra i puhia ai aua mauu. Oatitia ana aia ka mea. No te Hatarei no te 9 o Met, o mahi ana aia e parau ana i uga riwai a Te Hakim, apo noa taua ra ; ano ka mutu taua main parau riwai ana; eke ana raua ko tana teina ki runga ki to kiata, hoki ana ki to ratou kainga. Kabore ha pu i aia, a hekotahi macro te matara.ona i taua ra apo noa , kite wahi i puhia ai aiu parera, a k-thore i>ia i mohio nawai ranei i -pupuhi aua parera. E hara i aia te potae i kiwea mai ivn ki to Kooti, ehara ano hoki i te potae na etabi o ana vvhanaunga. I peuei ano nga korero a Te Hakim. Ka met ano a Matenga ma i kite pu ano ratou, a e m -hio pu ana ratcu kia Tamati Tiawhari a nana i pupuhi te pu. Kamoa anohikia Ma:cugakahcr« kau he riwai e paniiit'a e ai te whciuia aTe Hakiui e taua tamaiti, uo te mea na nga Maori aua riwai katoa i bauhake, ka mea a Te" Hakiri he pono le ki, i whakaae nga Maori ma ratou e hauhake aua riwai. Otira' k > tetaiii wahi auake i hauhakea e nga Maori ko tetahi wahi i mahue ia ratou, a nana i tono a Tamati Tiawhari kia paraulia aua riwai eia. Ka mea te Kai Whakawa, i pohehetia e nga Maori te tangata nana te he, i te mea hoki o ahaii pouri ana i te ahia'ui; renei pea he kupu tito tito na etahi o nga kai korero i te aro aro o te whakawakanga I mea aia i pohehe a Te Matenga ki to tangata nana te he ko Tamati Tiawhari aia, i te mea hoki he ahiahi, a na te pouri i pohehe ai. I mea aia e whaka« pono pu ana .aia ki etabi o nga korero o te whakawa. Na reira i meinga ai e kore e tika kia utua aua pares a e Tia> ' v bari,