NGA HUA O TE MOHIOTANGA- Ma nga Tangata Maori. TUREI, 26 MEI, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara."

Hawke's Bay Times, Issue 1579, 26 May 1874, Page 231

NGA HUA O TE MOHIOTANGAMa nga Tangata Maori. TUREI, 26 MEI, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara."

Ko te mahi o te Paremata o tenei whenua o Niu Tireni, i nga tau katoa he whakatakoto ture. A i nga tau katoa ano hoki e whakatakatoria ana he ture hou e taua Paremata. Ko nga ture tawhito e kitea ana o ratou ahau he, ara nga wahi o aua ture e kore e ata tau hei pai ma te iwi; ko aua wahi o aua ture e mahia ana e te Paremata kia pai ai hei whakahaere i to iw.i. E rere ke ana koki nga whakaaro a te tangata; kite whakaaro a te tahi he ture pai tana i mohio ai; kite whakaaro a etahi, ko a ratou ture e mohio ai, nga ture tika mo te iwi. _ A kei rqto i enei mohiotarga a nga mohio o te Paremata, ka kitea e ratou nga ture tino tika mo te iwi. I te Parameta mo te tau 1873 i whakatakotoria e taua Paremata tetahi ture mo te hoko waipiro. Kotahi wahi o taua ture i tino pai rawa; koia nei nga kupu o taua ture i pai, e mea ana taua ture kite mea ka whakahe te iwi kia kaua e hokona te waipiro ki to ratou takiwa, e pai ana, a ki te mea ka mahia e taua hunga a ratou kupu kite pukapuka noho ai; aka tuhi tuhia e ratou o ratou ingoa ki taua pukapuka, e pai ana, a kite mea ka tino nui nga tangata no ratou nga ingoa e mau anai taua pukapuka. Ka whakaaetiata ratou hiahia; aka mutu te hoko ote waipiro ito ratou takiwa. He ture tino pai rawe tenei ture; no te mea ko te iwi katoa te hunga e pa ai kia ratou te kino o tenei mea o te waipiro. E hara i te mea tika kia kiia ; e puta ana te pai o te waipiro ki etahi o te iwi, ma reira e tika ai kia mau tonu te inu o te waipiro. Kahore, ko te pai" kite hunga ouou, ko te kino i uui Ki te tokomaha, makouei el tika ai te kii kia mutu to hoko mete inu ! o te waipiro, i nga wahi e kinongia ana taua mea e o reira tangata. Ko taua ture hoko waipiro i mahia e te Paremata i tera tau; o rite (ahi aua te mana o taua ture kite Pake! aki te Maori. A, kite ritenga o taua ture, kite mea ka kii nga tangata Maori o etahi kainga kia kaua e hokona te waipiro i reira, k i mana ta ratou kupu. Otira ko te hunga e whakahe ana kite waipiro ko ratou kia tokomaha rawa i te hunga o taua kainga ano, e pai ana kia hokona te waipiro i reira. Na i ana, kia whakamaramatia taua ture. Mehemea i tetahi o nga kainga e kiia nei, e mea ana o reira tangata kia kaua e hokona te waipiro i reira ; a ko etahi ano o reira tangata e ki ana fme hoko te waipiro i reira E tautohe nei enei hunga, a me pehea e kitei ai mawai o ratou te kupu kia mana i taua ture hoko waipiro. Koia nei te ara ote mahi e kitea ai; mehemea 60 nga tangata o taua kainga. Hui hui katoa kite wahine kite tamariki o ratou 30. Toe iho a nga mea kua kaumatea 30, ko tenei 30 nga tangata me nga wahine ma ratou e kii te kii o te hoko waipiro o te kore hoko ranei ate waipiro. A kite mea 20, o roto o taua 30 nei e mea aua kia kaua e hokona te waipiro, penei ka mana ta ratou kupu i nga Kai Whakawa ana tae ta ratou korero i roto i te pukapuka, kite aro aro o aua Kai Whakawa tuku raihana hoko waipiro. I te Porowini o Haku Pei, no tenei tau ano i mahia ai e nga tangata Maori tetahi pukapuka whakakahore mo te waipiro kia kaua e hokona. A ko nga ingoa i mau ki taua hiahia a ratou he mea hoki, kibai i tokomaha nui rawai tuhi tuhi i o ratou isgoa ki taua pukapuka. Mei maha kau atu ano he ingoa ki taua pukapuka penei kuajcore e tukua nga raihana hoko waipiro ki etahi whare paparekauhe. Ko te hunga e hoko waipiro ana, e kite ana ratou e tenei ture a e wehi ana ratou kei kore he mahi ma ratou, e puta ai he moni kia ratou. Kahore a ratou pouri mo nga mate epa ana kite hunga e kai nei i nga waiiiro. Kahore a ratou ket.'kete ki nga tangata a mate ana i te kainga waipiro. Kati nei te whakaaro e kite ai o ratou hinengaro, ko ratou kia whiwhi i te moni; nana ka mate te iwi, hei aha ma ratou te mate noa atu ai, heaha kei reira i te moni ra mota kia tae mai kia ratou kite kai hoko waipiro. He nui noa atu te kaua, ara te mana o nga whakaaro o nga kai hoko waipiro i roto i te Parameta; a e kaha ano ta ratou mahi tohe, a te, Paramata meake nei tu, kia whakakahoretia te ture e ki nei ma te iwi e whakaae e tika ai te hoko waipiro. E kore e mutu mutu ta ratou tohe kia whakahoretia taua ture. Ako nga tangata e pa nei kia ratou te he o te kai waipiro, me mahi ano ratou. Kia kaha e te iwi, kia mau kia tatou te ture pai, ma tatou e ki kia kore te waipiro e kainga. Kaua ta tatou ture e tukua kia whakakahoretia e nga" kai hoko waipiro. Kia kaha e te iwi Maori ki a koutou. Mema Maori oto Paramata; akoua ratou e koutou ete iwi. Kiia te ki, kia kaha ta ratou pupuri i taua ture kia kore te waipiro e hokona. E kaha haere ana tenei atua te waipiro. Nana i kai nga whenua, nga whare, me nga moni a te iwi. Hei enei ra ka kaha ai tatou, kite mea ka waiho tenei taniwha, ku tupu haere tana kaha. Kia mohio kite hapia kupu mo tenei kino kia wawe te mate. Akona nga tangata o te Paremata kia kaha ai ta ratou mahi, kia rongo ai te iwi i te kupu a nga Maori, ara o te kupu a te iwi e ki nei, me mutu, mutu rawa te hoko mete kai waipiro i nga takiwa Maori.

Ahakoa tini nga he o te ao nei, l:e waewau anake nga tangata i kore o ratou kaha kite mahi e tuutu ai aua he; ko te hunga maia, nga tangata ma ratou e mahi whakauana tonu, nga tini mate, me nga tiui mamai a pa ana kia tatou, e kore ai e pa kia tatou. Kahore kau he tikanga, e koa noa ai te tangata i nga ra o te kai e hua ana, Kahore kau he tikanga o te maia, o te korero kia toa; i nga ra o te iwi e noho pai ana. Na te kuare auake te whakaaro hop< hopo ki nga korero tika o aua hoa. Ma te tino tangata anake, e mahi nga m a nui e mutu ai te pa o te he kite iwi. Ma nga tangata whakaaro nui anake, e kite nga korero pono, me i>ga whakaaro iroha, a te tangata ki aia whakatangata. Ko te

tangata whakaaro whale ahi, te tangata, l kore flie mohiotanga, ki nga tikanga o nga mea katoa. No te mea e kap(ana tana hinengaro ite wliakapehapeha. A nxje wliakapehapeha i arai te matauui'ga, i kore ai e 'tapoko ki tana h'inengaro. Ko nga tangata e tae ana o ratjii whakaaro ki enei tikanga, ara, ko to. hunga e mea ana, kua hira noa ake o ratou mataurauga, i o a ratou kai ako ; e kore to iwi e ketiketi ana ram enei tu tangata.

. Na Te Tatana te tamana mo Hare Ngawbakakapinga ratou koPititi ko Hare, i tae ai enei tangata tokotoru kite ivhare whakawa ite Paraire nei. He mea hoki na Tatana na ratou i wawahi tana whare. Ko taua whare e hanga ana a, Tatana i te whenua a ratou ko te Makarini o Karaitiana Takamoana. Kihai i whakawakia taua he. I mea hoko te Roia a aua tangata Maori, he tino take ano te mea i. wahia ai taua whare e aua tangata. A mea ana te Kai Whakawa, hei te Turei te 26 (ko tenei ra) ka whakawa ai taua korero.

E korero ana tetahi nupepa o tawahi o Poihakena, kua pau te tahi tamaiti a reira ite Taniwha Tuatara te kai. No te .6 o nga ra o Aperira, ka haere te tamaiti ate Pota kite whiu i nga poaka a tana matua ki roto kite raihi poaka. Auo ka tapoko aua poaka kite raihi, ka haere taua tamaiti kite horoi a tana pepu ; i te wepu, i whiu whiua ai eia nga poaka kia tapoko ai kite raihi; ko taua wepu, he mea whiri eia i te hiako kau, a poke ana ite paru, kawea ana eia kite tahi roto wai (i reira ano,) horoi ai. E horoi ana te tamaiti ra i tana wepu, e mataki taki atu ana tana tuahine ki aia; ka kite atu taua kotiro i te Taniwha Tuatara, ka puea ake i te wai o taua roto ra, ka mau kite wacwae o taua tamaiti; a toia aua aia j.ki te wai. Hauiama ana te waha o taua kotiro, kite whaaki ite mate o tana tungaue, kia rongo nga tangu-ta o te kainga. A tae rawa ake nga kai whakataki mona, kua riro i te Taniwha ra kite rire o taua roto wai. Kahore he mea o taua tamaiti i kitea, a tau tiui noa nga ra; ka puea ake te tahi o ana' waewae, me etahi wahi o ona kakahu. He tamaiti nui ano aia, iuahoki te kuu ma riraa ona tau. Tenei mea te Arikeeta (ara te Taniwha Tuatara) he "penei te ahua me nga taniwha e korero nei nga tupua i patua e ratou i Rotorua ina'mata, a " Hotupuku," a•« Pekehaua," a " Kataore." A e korero ana ouo a Mohi Horua Taharangi, o Te-Niho-o-te-Kiore'i Taupo, ko ana korero kei roto i te nupepa "-Te Waka Maori" mo Mei 5, o tana kitenga i te Arikeeta i Hanatiako i Hauta Amerika. Kii ana aia e noho ana nga tangata i tera whenua i roto i te whare penei mete whata ate Maori. Ko ana kupu enei, " Kai runga i nga poupou roroa o ratou whare etu ana. He whakamataku i te ngarara kai-tangata i peratia ai o ratou whare. Ki to matou taenga ki uta kite mahi wahie, wai hoki, mo to matou kaipuke, ka kite an i tetahi ngarara nui no roto i te wai, e takato ana i te wahi maroke. Ka puhia e te Pakeha kaore i tapoko te mata ki roto. Ona niho mete kani poroporo nei. E kore e pau te rua meneti kua pau katoa te tangata i taua tu ngarara. Kaore e kori tona tinana, ko te mahuuga auake e taataa ana. He niho katoa kai te tinana."