NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 12 MEI, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

Hawke's Bay Times, Issue 1575, 12 May 1874, Page 215

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 12 MEI, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

j, He aha te mea, i tiuo kaha o te ao nei ? He kaha ano to te Paura ; mo ana mahi, i mahia ai te Paura. He kaha ano to te hau, hei kawe, i nga taonga a te tangata; i nga wa ote moana. He uaua tangata, he uaua hohio, ano hoki tetahi mea kaha, hei ngaki kai hei hanga whare, hei whatu kakahu kia ora ai, kia mahana ai te tangata tena, ko te whakaaro, e noho ana, i roto i te hinengaro, o nga tangata e manaaki ana ki nga mea e nui ai Te Iwi; koia ra, te mea i tiuo kaha rawa, o te ao katoa. Na nga whakaaro, o nga tangata noho to tika ite ao nei; i kitea ai nga mea e nui nei tatou. Na te whakaaro, i kite te waea, mana nei e kawe, nga kupu ate Iwi, ki nga whenua mamao. He kaha parirau to te manu; he kuri horo te hoiho kite oma; otira, ekore enei manu, me enei hoiho'e rite kite waea; ina hoki, kite kite tangata, kia tae tana kupu ki iDgarangi; atu ano i te motu nei, i Nuterini; e tae taua kupu, i te wiki kotahi. Ki te kawae ete kaipuke, tino tere rawa; e ono wiki e kawea ai, ka tae. Na te whakaaro i tae wawe ai; ina hoki na te whakaaro, i kitea ai te waea; ana te waea, i kawe te kupu. Na te whakaaro, i kite nga mea, e ora ai, etahi o nga mate, e turoro nei tatou. Na te whakaaro, i kite nga tini raweke, e pai ai nga hua rakau, nga ika, nga manu, a reka ai, e kainga ai ete tangata. Najnga whakaaro to tika, a nga tino tangata, mohio ona mata, enei pai mo taton i kite. Na te whakaaro i kite, nga kai, hei whakakaha i te tinana ; i tawhai ai te tupu, o nga uri tamariki o mua. A, na taua whakaaro tika ano hoki, i kite nga kai, e ora ai ano nga mea turoro i roto ite Iwi. Otira, e penei ana nga whakaaro o te tangata, me nga tikanga o te ao, o te po. He wa marama, te wa marama. he wa pouri te wa pouri. Whai hoki, ko te whakaaro o te tangata, e penei ana ano. A ona wa e marama ai i aia, ka marama i te taugata, ona whakaaro, a ona wa e noho mangere ai aia; kajkuware, ka pouri nga whakaaro o te tangata, i aia ano te whakapouri. A kei aua -wa kuware; i aia e noho whakaaro pouri ana, ka hewa tana ngakau, me ana mahi; me ana whakaaro katoa; ko te kai i mahia ra; hei whakaora turoro; hei kai kai era mana, ka ngaro noa tana mohio; ko aua to kai, mo nga turoro anake; a ekore aia e kaha, e whai ugoi ano hoki tana tinana, e kaha ai ano hoki ana uaua me ana whakaaro kite mahi; ana kai aia, i aua kai. Na te whakaaro i kite nga kai; a na te whakaaro ano hoki, i ako nga tangata, ma ratou e tohu tohu aua kai, kia kainga; kia tika ai te kai ate iwi i aua kai. No te mea hoki, na te whakaaro i ako nga mea mohio; i kite ai ratou, i nga tikanga o nga kai katoa; i mohio ai ratou, ki nga kai e mate rawa ai te tangata; i nga kai e ora ai, te turoro; i i nga kai, e, kaha ai te uaua, o te hunga mahi. Ko te hunga mohio o te Iwi e rongo ana kite ako a aua kai tohu tohu kai (ara nga Takuta) ko ratou nga tangata e rite ana to ratou marama kite ra e whiti tona ana tana marama. Ko te te hunga kai i nga kai he, e rite ana kite ra kua to ; he pouri kei mua ; he kuwaretanga kei roto i te whakaaro; he mate te raonga, he mamae, he kai kor. 3 , he pau so te whenua te otinga. Kotahi Pakeba, ko te Kio te ingoa, i whakawakia, kite kooti whakawa, i Nepia; ite Turei kua pahure nei. I whakawakia ai taua tangata, i whakapae ki aia, i mahi he rawa aia kite tabi tangata. I roto.'i te tabi o nga hoteera o Nepia, e noho ana, te tabi tangata turoro, a, he mate anini, e taka ana aia i runga i tana moenga. He mea tono a Kio, hei hoa noho mo taua turoro, hei tiaki i aia i nga po. Ano ka noho tabi, ko raua anake, i te ruina moenga o taua turoro; tangobia ana e Kio, nga noti kotahi pauna (e toru aua noti); i roto ite pakete o taua turoro; a haere puku ana a Kio, ki ana [haere noa atu, kite kai waipiro mana, i aua moni. Ao ake ite ata, kua taka iho taua turoro, i runga i tana moenga; rokohanga atu nga kai titiro, e takoto ana i raro. A kahore a Kio i reira. No te rapunga i a Kio ite roa, ote ra, ka kitea, e kai waipiro ana aia: me etahi ano o aua moni, i roto i aia e mau haere ana. Mea ana a Kio i roto ite Kooti, he tito te whakapae moua; otira, na nga korero o te whakawa, i tau ai taua he ki aia. Ka mea atu te whakawa, bo tangata lobe kino a Kio kite tabae; a tukua ana a Kio, kite wbareherehere, ki reira mahi nana ai, mo nga marama e rua. He Panui tenei, i wbakapiriatia, e tetabi Pakeha, kite keeti, ote whenua Maori o Omarunui; ko Ngatabira te ingoa wahi. —"jPanuitan^a.—Kia Hohaia me nga|tangata e noho ana i Ngmihira kihia mobio koutou, kite kore koutou e hapai atu i a koutou ngakinga me a koutou , whare i runga i to wbema na i Ngatahira i mua o te mane te 17 o nga ra o Mei 1874. Ka tangobia eau taua whenua mo nga taiapa me nga mea katoa o runga i taua whenua. —Perereka Tatana.—Nepia, 9 Mei, 1874. Ko nga tangata noho i taua wahi, i rirna te kau; a, he tini nga tau o ratou e noho ana e reira.—Kua tae te Reta, a aua tangata kia Tatana; be mea atu na ratou, kahore taua whenua i aia; a o mea atu ana ratou, e kore|e mutu ta ratou noho i reira, ma te Kooti Hupirimi ra ano ratou e toru, ka haere ke ai ratou. Te nui o taua whenua 163 eka. E mea ana a Paora Torotoro e wbakahe ana aia kite kii a Tatana, na Tatana taua whenua, a Omarunui katoa, mete whenua ano hoki, i waiho ma nga Maori. Kua tae taua kupu a Paora, kite Kooti whenua. E meinga ana, kia mahia te wai Maori; ma te Taone katoa o Nepia, i nga wai i wiria ete Pakeha, kite hohonutanga ote whenua. Ko te wae, e tukua ake i aua puna, i roto i te korere rino; ki ia whare, ki ia whare, o te Taone. Ki te ote tenei whakaaro; e kore nga tangata o te Taone, e tatari kite ua, kia whai wai ai ratou; e puke tona te wai, i ngara katoa; e pai ai ano koki hei tenei abi, ana tore nga.whare,

I tera Nupepa a raatou, i korerotio nga kupu, mo te Pakeha i taka ki rot 6, kite tahi o nga Puia waiwera, i Rotorua. E mea mai ana, ta matou kai tuku korero mai, ite waea o Tauranga; no te Paraire nei, i mate rawa ai taua Pakeha. Na Pata Karene, Minita, Romana Katorika, aia i mahi, ki nga ritenga o taua HaH ; a na Takuta Koere i whaogai, i mahi ki nfa rongoa mona, a mate noa taua tangata. He tangata ano tenei na te atua kai kino ite tangata nga te waipiro i patu. He nui noa atu, te mahi haurangi i te waipiro, i Rotorua; i rauringa mai, ote hui huinga o nga tangata Maori i reira. He rau he, rau nga Karena Rama, i pau i nga tangata i reira. Heinati te wairanga o aua tangata; titiro tata atu ano, kite mate na te waipiro, e takoto tata aha ano i o ratou aroaro kajtohe tonujana ratou kite inu. He kotahi tonu, ako taua ara ra anake; te ara, e ora ai te tangata, ito waipiro; me whakarere rukaruka te waipiro, kaua e pa atu te ringa ringa."; kaua e titiro atu ,ki taua wai, Kua puta te waea, atu ano e Nepia, a tae noa kite Wairoa; a kua tae atu nga korero ote waea, o aua wahi; te tahi ki te tahi. Ko te Waiti te apiha, oto tari o te Wairoa. Kua tae aTe Raka ki reira, a kua korero aia ki o reira tangata. Ko nga tangata i mea, kaua te waea e haere tonu ki Turanga; kua kite ratou i te take kore, o aua kupu a ratou; a kua mutu ta ratou kupu mo te waea. No te Mane (i nanaei) i timata ai te mahi o te waea kia puta atu ano i te Wairoa a Turanga. Ora iti te tahi, o nga toa takotoranga taonga, o Nepia nei, te wera ai i te abi, i te Hatarei nei. Te take, he tamaiti, e heke iho ana aia, i te ruma o runga, ko to raro ruma, mete raito karahini (hinu whenua) i tana ringa; tena e tutuki tana wae wae hinga ana aia, ko te raite, e pakaru kotoa; ko te hinu i toro haere i runga i te papa o te ruma, me nga taonga; na te mea i kitea atu e etahi o te hunga o roto i te tahi o nga ruma o te Toa, a na ratou i tiki, i uhi a runga o te ahi, kite paraikete, i keto ai te ahi, i ora ai ano hoki taua Toa. Mehemea i ringitia taua a hikite wai Maori, e kore e keto, engari ka tino kino te toro haere, e kore hoki te karahini (hinu whenua) e hirau i te wai Maori. Ka pai ano, kia tae mai nga rongo, e whakahe ana nga tangata Maori o Manawatu, i te mahi a Maketanara, mo tana puhanga i te tahi o nga hoiho o te Pahihi kawe meera. Kanui ano te pai, a ko te mea tika pu ado ia, kia kaua nga tangata Maori epa ki tera tu mahi. No te Paraire nei, i wera ai ano, tetahi Hotera i Wbanganui. I wera mai ita whare takotoranga hei i e tuatahi. Ko te _ whare, ko te kaari, ko nga tepara, i pau katoa i te ahi; me nga hoiho e ono i wera ano hoki i reira. Kahore i mohiotia te take o taua ahi.