NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAERE, 8 MEI, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara” .

Hawke's Bay Times, Issue 1574, 8 May 1874, Page 211

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAERE, 8 MEI, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara” .

J * ——<> } E mea pu ana, ta matou whakaaro; kia < mahia tenei Nupepa; hei korero ma nga Pakeha, me nga Maori. He mea mai hold, na etahi o a matou hoa Maori; kia peneitia. A kua whakaae nei matou. j aka mau tonu, ta matou main whaka- ( maori; i nga rongo oia wahi oia wahi, kia kite ratou; otira te mea e mau ai taua mabi; kia manaakitia tenei Nupepa iTe 1 Maori. Kia tangohia ano hold a kia • utua ano e ratou tenei Nupepa, kia kaha 1 ai te matou main. Te tikanga o ta \ matou main, he kohi kobi i nga korero, 1 e paingia ana e nga Maori, o roto o nga ( wahi katoa. Nga korero o nga Hui I Maori, o nga Kooti, o te Paramata, me era atu mea katoa e paingia ana ete . Maori. Ki te mea, e pai ana nga Maori ] ki tenei Nupepa; kia tukua atu kia ratou \ me tubi tulii mai eia tangata, e ia ta* ’ ngata ; a ka tukua atu ki aia ; mo nga ] marama e toru. Otira, me tuku mai, e 1 ia tangata, eia tangata, nga moni; e ono ] herein mete hikipone ; rao aua marama i e toru. A, kite mea, e hiabia aua etahi Maori j kia panuitia, a ratou korero, red whenua; hokotaonga; e pai ana ano; ! maana ano ia, e ki, kia taia ranei, ana • kupu, kite reo Maori; kite reo Pakeha ' ranei; ko te utu o taua panui, kei to te ' panui utu ano. Erua Nupepa e puta ana | i te wiki—kotahi i te Turei, kotahi i te Paraere. He mea ta taua Nupepa nei; i Nepia ; i Hehitanga Tiriti, i te taha o te Uniana Peke. Ko nga Pukapuke e tukua mai ana mo te Nupepa nei; me tuku mai kite Kai Ta; koia hold ;te tangata, mana anake e ako atu nga tikanga, me to atu, me nga mea katoa o tenei Nupepa. E ahua pouri ana a matou whakaaro ; mo te rongo, i tae mai nei o Manawatu. Ko taua rongo; kua taia e matou, id raro iho ano, o te Nupepa nei. E kiia ana. na tetabi tangata piri noa atu ; ki tetalu o nga Hapu tangata Maori o reira, taua he ; he mea nana; mo ana whakaaro ki nga he, e kupu kupua ana o reira, Mehemea, e kitea ana nga he o reiia; kahore rawa e pai, kia peneitia te mabi, hei whakatiki rao te he. Ko te Ture, te mea i nui rawa ake, i nga mea katoa, a ma te Ture, e Whakadka nga mea hapa, oia tangata, oia tangata, o te Iwi katoa. Mei kawea e Maketanara, tana kupu kite Ture ; a mehemea, e pangia ana aia e te ho oia atu tangata, penei, ka mahia tikatia taua he e Te Ture ; a ma Te Ture tana pouri e maheu ai. Nei ko tenei; nana ano aia, itokite he mona. Kua mahia eia, te main ote he; ama Te Ture aia e kawe kite aro aro, oTe Kooti Hupirimi. Ko reira aia whakawakia ai, mo taua main he, kite taonga a te tahi tangata. E kore e akona e matou, te hunga mohio ; e kite pu ana nga tangata whakaaro marama, i te he, o taua tangata. E kaha pu aua ; a e oti i Te Ture, nga he katoa ; otira e kore e oti te he i te mabi he ano. 1 Ko etahi, o nga Tangata Maori o Te Wairoa; e mea ana, kia kaua te waea e tukua kia puta, ki etahi wahi o te motu nei. He main kuware tenei, no to mea ; e pai ana ano, Ida ako tenei Iwi; ite mohiotanga mo ratou. Ma te waea, e puta wawe ai ano, i te ra kotahi: te kupu, a nga Pakeha, me nga Maori o Akarana; ki o ratou hoa, i Poueke; a te Waipounamu atu ano. He wahi id nei, te wahi, o te takiwa atu ano i Nepia nei, a Waiapu; i kahore ona waea. Ki te mea, ka tu te waea ki taua takiwa ; ko te pai anake, e puta ki nga Maori, me nga Pakeha o reira. Kua tu te Hui nui i Rotorua, ko Te Pohipi o Taupo, ko Karaitiana o Nepia, o te Paremata o Niu Tireni, ko Te Raihi 0 Waikato, ko Hohepa Nikutahi o Tauranga, ko Te Keepa Huron a o Warawa, me etahi atu, o nga duo Eangatira, i tae ki taua Hui, ko Te Make (Pakeha) i reira ano hold. He nui nga kupu, me nga take, i korerotia e taua hui. A i mea taua hui, kia tukua aua tikanga, ki Te Paremata, a ona ra, e tu ai taua Paremata. Kua tae te Reta a Ringariteto (no Hauraki a Riugari) Id te nupepe Pakeha 1 Hauraki; a kua taia taua reta kite reo Pakeha. Ko ana kupu, he korero, rao nga tangata e rangona ana, ko nga Kuru Tepara ; ko ratou te hunga o kore e kai ite waipiro. E mea ana a Ringari, he mabi pai ta taua hunga. A ko tana hiahia, kia tino tae rawa taua tikanga kore kai waipiro, ki nga kainga Maori katoa, o te motu nei, e mea ana hold aia, na te waipiro i wbakamate te tokomaba o nga tangata ; a ko te waipiro te take o nga kino katoa. E mea aua te kupu a Ringariteto ki ta te ture tikanga, e he ana, kia hokoua te waipiro, ki nga tangata Maori. Otira, he nui te waipiro e hokoua ana i Rotorua. A i nga wa e haurangi ai nga Pakeha me nga Maori i reira, e taka aua etahi o aua hauranga ki roto ki nga Puia; a hoake rawa ake te mahara, kua were. E ki aua te kupu a Ringari; na 'te waipiro, i kore ai he taonga, a nga Maori, i turoro ai o ratou tiuana ; i kore ai nga moni; i pau monemone ai nga mea katoa ; a tona tukunga iho, ho otinga kite tino ote pakukore. No te Mane o tera wiki, i murua ai etahi o nga utanga, i runga i te tahi, o nga kaipuka uta Pakeha mai ki Poneke. Na nga kai mabi ano, o taua kaipuke te muru, ko nga kupu o nga kai whakahau mabi otaua kaipuke: kihai i whakarangona e aua heramana. A mea ana aua hera* mana Ida tahuna taua kaipuke e ratou. He mea uta nga hoia pirihimana, Id runga ia Te Runa. Ana ratou i tiki, i hopu hopu aua heramana, kawea ana ki te aro aro ote Kai Whaka wa; otira, kihai i whakawa i taua ra. He kupu mai, na ta matou kai tula tahi, i Tauranga. E mea ana, ite tabu kai, tetabi pakeha i Ohinemutu, i Rotorua, a he haurangi waipiro nona, taka ana aia, ki roto, ki tetahi o nga ngawha waiwera o reira ; a tona tukunga iho, he weranga kino nona; otira, kihai aia, i tino mate rawa.

E huihui te Paremata Ki- Poneke, a te 30 o nga ra o Hurae. Ko te Mira Kani rakau, a Te Paraone, i Taranaki: i wera ite ahi, itePo o te Hatarei. Nga utu, o nga mea i pau ite ahi, £I,OOO. No te Turei ano hoki, i kitea ai tetahi ahi, i roto i Te Uniana Peke i Hauraki; i Kereama Taone I pau monemone te whare Peke. E meinga ana, ko te utu, o nga mea i pau; e rua mano pauaa. No te Ratapu nei, i puta. ai te hau pukerikeri ki Oamaru (i te waipounamu.) Kotabi kaipuke e pakaru rawa.lata £) kotahi i akina ki uta; ko etahi, i ora pito, te pakaru ai ano hoki. E ki ana te korero a Te Mira (o Nepia) ko nga hipi o te Porowiuo o Haku Pei, e tae ana kite kotabi miriona, a rua rau mano (1,200,000). A. ko nga wuru i utaina atu i taua Porowini, i tenei tau ; i tae, ki to kotahi te kau ma wba mano, e ono rau e toru te kau metahi Paere (14,661.) Kua tae mai, te korero o te waea, o Akarana. He ki mai, kua pau etahi o nga whare ; i te tahi o nga tino Tiriti i te ahi. No te ata, o te Turei, taua abi; i wera ai aua tini whare. A ko te utu o nga taonga i pau ano hoki, e meinga ana, kotahi te kau mano pauna. Kotahi te kau ma rima, onga rhaatua; me o ratou tamariki, i tu whare kore noa iho. I huihui nga tangata Maori o Turanga, i Waereuga-a-hika, hei korero i nga mea katoa, mo te whenua e tautobea ana o Manukawitikitiki, o te whenua e mea ana aWi Pere ma, e pa ana ano ratou. I mea taua hui kia waiho ma Kapene Pota e whakaoti. Ako te tubi tuhi a Kapene Pota kite Kawanatanga, kia ruritia taua whenua ; kia marama ai nga rohe, o nga wahi; e kiia aua e nga tangata, na ratou aua wahi. Ki nga tikanga ote Ture, e he ana, kia haere kino te tangata, i runga ranei ite hoiho ; ite Pahihi ranei; i nga Tiriti (ara) o nga Taone. Te he, kei mate nga tangata haere waewae, i aua Tiriti. Te ritenga o te Ture mo tenei he, me utu te tangata nana te he, ko te utu he nui. I tenei Paraire (i konei ano i Nepia,) i wbakawakia tetahi Peka (kai mahi taro) mo taua he, he haere kino nona i runga i tana kaata, i roto i te Taone. I pono te wbakapae mona; otira no te mea, ko te he tuatahi tenei ona; kihai aia i tino whakataea, ki nga utu mutuuga mai ote Ture. A utu ano aia; 10 bereni mo taua he, 14 hereni mo te whakawa. No te -Hatarei, i wbakawakia ai e Te Ropa, a Te Kiniroho mo nga pauna e wha, he moni utu mo te arahanga (e Te Ropu) o nga hipi a Te Kiniroho, atu ono i Nepia a tae noa ki Motu o taraia. E rimu te kau ma rima bipi; he toa anake; be hipi utu nui. I whakahe a TeKiniroko, kite tono aTe Ropa, mo nga pauna e wha. E waru pauna i kiia i te tuatahi hei utu mo te mahi a Te Ropa. A puritia ana a Te Kiniroho, nga pauna e wba; hei utu, mo te mea kotahi o aua hipi; i mate ite ara. Na Te Ropa hoki, i tuku aua hipi, ki roto ki tetahi taepa i Pukahu. He mea naana, kia oki old aua hipi a haere ana Te Ropa, ki tana kainga. E rua ona ra, i ngaro atu ai, aia i aua hipi. I nga ra i ngaro atu ai, a Te Ropa i aua hipi; kotahi hipi, i marara ke i ana hoa; a patua ana taua hipi e tetahi o nga hepara o reira. Ko te kupu whakahe, a te Tino Kai "Whakawa; i tau kia Te Ropa. I mea te Tiuo Kai Whakawa; mei mate noa iho taua hipi, penei, e kore e tau te kupu kia Te Ropa. Neihoki ra; kihai a .Te Ropa, i tino tiaki tika, i aua hipi; koia i ngaro ai tetahi; ako te he, me tau kia Te Ropa ; mana e utu taua hipi.