TE HAEATA. Akarana, Tihema 1, 1860. HE MATE.

Haeata, Volume II, Issue 9, 1 December 1860, Page 1

TE HAEATA. Akarana, Tihema 1, 1860. HE MATE.

"Nei ka noho, kapakapa tu ana Te tau o taku manawa Ki a aku tamariki. E tia, tenei au, e tama ma, ko te i Aiianga a Tane, e tuohii i aia ra: i E piko nei. mete matuaku Ki a aku tamaiiki. Kei whea ra ? e le lamaiti i karangalia I i\au mai, e lama,' [ai, Ka riro i a ia i te laihoke nui." Koia tenei e te whanau, lie mate to tatou. Ko nga tamariui ka rupeke. t Nga poliki i hikitia e lalou, i alawhailia, | i arohangia, kua liinga. Ka liua ra, e I tamara ma, e whakatupuria ana ratou mo i le ao, hei noho mo nga kainga, liei pa ran i : nga whenua, hoi pupuru i nga wahi a nga lupiina. hoi hoa noho lalii mo te Pakeha, hei whakarangatira i Niu Tirani. Kaore, ngau ke ana, whakarere ana nga liuaralu lika, kolili ke ana, kna laka ki nga wahi pahekeheke, ka riro i te laiheke nui- E tnea ana. liei pupuru i tana onfione, tana mahi ki le riri—lona i whawhai kite Pakelia. Auetai! Te mahi poauau a le iwi! Te noho inarire ai ki le kainga, kia whakaeke ano ki lona kainga tupn, hei tango i lera, kalahi ka whai lake riri nnuia. Tena kua, le kainga i te laha tika o Waikaio, o NVaif.a, o Horutru, ' i taugohia noalia ele Pakehu? Te wahi ! a SSgaiimaniapoio. a Ngaiihaua. a Ngaii- ; koroki, a Ngatinini, a wai ranei. i kaia e ; ia? 11 ore rawa. Koia maiou ka me:: nei, ; ehara ile mahi pupuri i lana onoone ta | onci iwi i haere ai ki Taranaki, engari, he ngakau whawhai ano ki le I'akeha. iiuere ufke kore ana ki reira hei whakauru mo le ope o Te Kangitaki. ko lona lukunga iho ka ngaro nei. E lara hoki le aha i le mahi a Tu! Ara, i te mahi a le W airua kino, oliia i le luahi kuare a ie tangaia ! Tena, ma wai e pupuri nga kainga i niuri nei? Ka polo nei hoki i.ga langa.a ki le male. Ma wai e ngaki nga oneone? .Ma wai e wliaka'o nga kirikiri ki " le kahui kura, nga taonga whakamanauiana, e lama

ma, a o kuia?" E ngaro nga raorao i te witi, i a wai? ata wai e noho nga taha lika o nga awa a nga iwi? E paoro mai nga paringaringa o Waipa i lo wai reo? Ka rongo nga piko o Waikalo ki to wai rangi I n kit it ki aianei? Ko wai hei hoe kai mai ma te Pakeha, hei whakahoki taonga alu mo nga kuia me nga poliki > Keihea he hoa noho tahi, main tahi, hoko tahi tno te Pakeha, kite penei tonu? Kahore ra. Ka piua ano la tnalou tangi: '• Ka noho tenei au, e lama ma, I runga i te kahui papa, Papa mania; Papa lahia ; Taliia rawatia; Kei ai he tiiiro i te ra, e tu iho nei; Te Maunga, e tu mai ra ; Kite hau-kainga, i wliakaarotia mai, E te kouohi tonga." Koia tenei, ka luhera nga kaingo, lakoto kau ana nga moenga, tau kau ana nga waka ki taiahu maroke ana nga hoe, ka pirau nga kuponga, ka Yaikura nga kaheru, ka popopopo nga parau, kua maka nga hoilio, kua puihi uga okiha, Una ururuaiia njia mara, kua inoti ta te wlienua, kua pahuhu aiu nga laonga a te iwi. Akuanei he iwi ke mana e noho nga kainga, e ngaki nga mara, e hoe i roto i nga awa, e kui i nga hua a to whcnua. Ina lioki ka nga iwi tupu, ka mau lioki kite raorao iti a llaere, ka rere ki i e P°He tangi tenei ki a koutou W aikato, e rs T gaiiii»an:apoto, e e nga iwi katoa e uru ana ki tenei mahi kuare. Kati ano : kali ie tuku i a tatou tamariki kite male, wai ho etahi hei tangata mo ie ao, hoi aiawhainga ma maiou, hei akonga 111 a niatuu, hei tamariki ma te Aiua. Kei ki, " He f.uigi no malou ki to matou oneone." Ma nia'ii koia ka man ai lo koiuou oneone? Huatu ma te penei ka riro, ara, ko ie tangaia ka riro, tona oneone i i:ingihia e ia ka mahue mo te tangaia ke, ko ia, ka'ngaro. Takoio lonu ana te whonua, pai lonu. otiia he langata ke mana e lakahi. Kei mea lioki, "He: mamae ki o malou tuakana, leina, maiua. kua hingu na : me ha»*re matou ki le takiiaki to ratou male." E tai ma, waiho

atu, waiho marire, koi pera lahi. Ehara i le mea wbai mai ki le kaiiiga t<>na mate, he tohe marire npna. Kai ana ratou i nga korero a nga rangatira, a nga Minita o te Rongo Pai. a nga langaia maliara, i nga kupu hoki 3 le Alua, le ■whakarangona. Ale i rongo raioti, kei ic mau ano tenei lo ratou oranga. Na, eki ana koutou me haere ano eiahi ki 10 lakilaki i nga male. E —kauaka, kci nui baere temamae, kei tokomaha iawa kite po. E noho, kia ai lie inatua mo nga tamariki., he lahu mo nga wairere, tangata mo nga Hahi, he ngaki mo te whenua. Meliemea e pula mai ana ki a koutou he. kupu 111 a nga tupapaku kua riro, lea pgarea ranei kia haere? E kore ratou eki mai, " Haere kite rapu utu mo matouengari ka liomai i le kupu whakaiupato. Ka mca mai. 4 'E noho, noho ki le kainga : kua kite malou i te he, kua wbiwlii malou ki le utu nm te kino; kali, kei peneilia hoki koutou." Kei le inohio malou e penei ana to ratou -whakaaro inaianei, e langi ana ki a ratou ana, e langi ano ki a koutou. Kei tohr* koutou ki taua liuarahi, kei riro hoki koulou i taua laiheke. Engari, mahara koutou kite Aiua, kati le Cikaiii i ana kupu. Ko te likanga rawaianga tenei kia whakaaro tatou ki nga mea kua rangona, kei pahuhu atu i a tatou. Ki te mea hoki iu te kupu i korerolia e ng;. Anahera, a tika tonu le ulu i whakahokia mo nga pokanga keianga kaloa me nga mahi lulu; me pehea ka ora ai tatou ki te paopao taton ki tenei oranga nui ?" TE PAREKURA I MAHOETAIII.

E hoa ma, e nga iwi o Waikato, o IViu Tireni katoa : ala whakaaro mat, ala wliakarcngo mai. lie korero aroha lenei no te maiua. Tiliro ki a Hemi, upoko 5, rarangi 45.: " Ko wai le langata matau, te langala mahara i rolo i a kouiou, kia -whakakitea mai e ia i runga i te whakaliaere pai ana ntalii, kia mahaki ano ie jigakau kia niatau." Tiliro hoki ki nga rarangi i raro iho. Kei ie mamne o intou ngakau, kei ie pouri, mo o lalou hoa i hinga m i ki Mahoeiahi; oiiia, kia ata whakaaro iai<>u, ebara i te Pakeha i ha<*rc ki Waikato whawhai ai ki a kouiou, na Waikato ia i haere ki Taranaki whawhai ai kite Pakeha- Hinga aua te pankura i Puketakatiere, na, lokoinaha nga Pakeha i mau>; me nga taonga i riro i a Waikalo he maha, he maha. Na, kihai to Pakeha i haere ki Waikalo rapu uln ai; kaorc, na Waikalo ano i hoki ano ki Taranaki kite whawhai ano kite Pakeha. Te taenga am o te ope o Weiini ki Waitara, kihai i tika ki Huirangi kite pntii o nga me.» kua nolio: i lohe tonu ki AJahoetahi, kia taia kite Taone, kia wawe te whawhai kite Pa-

keha. Kaiahi nga Pakeha ka haere kite whnkahoki atu, kite rapn uui hoki mo ona lupapaku, ka haere awaiea. Hokohanga alii kua mutu (e parakuihi o nga Mauri, kua haere elahi kia hoki ki Huirangi. Na, ka knrangatia ralou e te nuinga, kia hoki ake ki (e pa; a lomo kaloa una ralou ki roio kite pa. lviliai te Pakcha i moliio tokohia ranei nga Maori i roio i le pa; engari nga Maori i kile pu ratou i te nuitign o nga Pakeha e haere "mai ana i te huarahi. Te whakaaro ralou lie nui te Pakeha. na, ka rere ka hoki ki Huirangi ? Kaore, ka noho kite whawhai. Na, ko ratou kua timaia, ara, na nga Maori nga pu mataaii; na, ka tu le Pakeha, na, kaiahi nga Pakeha ka mea ki le whawhai, kaiahi ka rapu utu mo o ralou lupapaku i mate ki Pukeiakauere i a Waikalo, mo o ralou taonga i riro i a Waikalo, mo nga Pakeha i konihilia e YVaiUato. Na, ka lioro te pa, na, ka tu te parekura i waho; ka kalu leiahi, ka kaha tela hi; ka hinga lo letahi, ka hinga to leiahi. He tnahi awaiea : he ra kei runga, he langaia kei raro. Tokowha nga Pakeha i mate rawa, la hi te kau ma wha nga mea i lu a kiko. E torn le kau ma hia ranei o nga Maori i male rawa, tokohia ranei i lu a kiko. Nehua ana eta hi o nga lupapaku e nga Pakeha ki Mahoetahi, kawoa ana elahi kite Taone kawhenalia ui, nehua paiLia ai kilo kari lupapaku. Ko elahi o nga mea i tu a kiko i kawoa a no kite Taone rongoalia ai, alawhaitia ai. Kotahi le mea i tiro ora, i riro herehere. Ko enei kaloa ka whakaoraugia, ka whakahokia paitia. Aue le mahi maumau tangaia nei! Te laenga alu o o ratou wairua ki lera ao ka pehea ranei ? E—ko tena laku e pouri nei! Ko lena taku e langi nei i te ao i le po. Kahoj-e, haunga ano te maionga o te tin'iua : ko te haerenga helauga ki lera ao i runga i le he, he lonu aiu. Ka lu ralou ki le aroaro ole Aiua, ka nui te he. ka nui te pouri, ka nui le whukama, ka nui te maiaku, ka nui le mamae, ake, ake, ake. Heoi ra, e kore e laea te whakahoki ake nga mea kua male, engari ine whakaaro taiou ki nga moa ora, ara, ki a laiou. E nga rangatira o Waikalo : Ko wai koia le langaia maiau. te laugata mahara i roio i a koulou? Rore! Puriiia nga mea ora, kaua e lukua ki le male. Kali ano nga mea mo te mat*' ko ena kua ngaro na. He aha koia lepai ole mate? E ki ana le tangata kuare, e pai ana le mate hei korerotanga 1110 te ao kaloa. Kahore. Maku e ki aiu ki a kouiou, e kore teuei matenga e koreroiia e le ao katoa; engari ka koreroiia ka kataina! Ka kataina lenei malenga e nga iwi.o te aq, ka penei ta ratou korero ka ki, Ka-

tahi te iwi wairangi ko nga iwi Maori, ki le whawhai ki le Pakeha; t<-» titiro ki te kupu i a Ruka, upoko 14, rarangi 31 : 'E ahei ranei ia ine nga mano koiahi tekau le tu kite riri i leialii a(u c haere mai ana ki a ia me nga mano e rua lekan?' " Ele whanau. kia mahara kite kupu o Rawiri, 44 Kali te wairangi." E kore e kaha le mano kotahi tekau ki nga rnano e rua tekau, e hia noa alu. Ka male eiahi Pakeha ka hua mai i lawalii ka mafia mai. Tcna, ka hua mai i I)fa he tokomaliaianga mo letangaia Maori ? Ka mate eiahi Maori, kahore he lawalii, kahore he molu ke hoi tiki langata alu hei riwhi mo nga mea i mate. Koia ahou ka mea atu nei ki a koulou, lie aha le pai o tenei whawhai kite Pakeha? Kahore a le Pakeha hialiia kite whawhai. E kore rawa le Pakeha e inea kia ngaro le Maori; kore rawa e tangohia pokanoalia o koulou whenua. Engari kd lo te Pakeha riienga pai kia noho tahi, kia ora tahi, kia ra nga lira tahi. Mete Atua hoki, nana i hanga te whenua nei. Toua hialiia, lo te Atua, kia ora ngalahi le Maori mete Pakeha, kia noho tahi. Koia ahau ka loheaiunei kia whakamutu tenei whawhai, kia whakarerea. He whawhai he hoki, he whawhai kite Atua, he whawhai maumau noa i te taugata, i nga taonga tapu ole Atua. Naku, Na Te Waitere.