TE HAEATA. Akarana, Hune 1, 1859. NGA RUNANGA MAORI.

Haeata, Volume I, Issue 3, 1 June 1859, Page 1

TE HAEATA. Akarana, Hune 1, 1859. NGA RUNANGA MAORI.

Katahi ano tenei mea te Runanga ka tino rangona. E panuitia ana tenei kupu e nga iwi katoa o Waikato. E whakaturia ana he Runanga kei nga kainga katoa. E mahia tonutia ana tenei mahi e taua iwi, e tukua tonutia ana nga mea katoa ma te Kunanga e whakaritc. Tonei matou te litiro nei, te whakarongonei, lerapurapu nei, kite lika ranei, kite lie ranei, kite pebeatanga ranei o tenei mahi. I tika pea teiahi wahi. He whakaaro pai i lupu ai tenei mahi, he hiahia pea na nga langata ata whakaaro, kia mutu ai nga he a te maori, nga pakanga whenua, nga piirenm, nga lahae, nga whakapae teka, nga taua maori, te inu i te waipiro, nga aha, nga aha. Ka lika lenei, kia riria nga he, kia patua nga pakanga, kia whamutua nga kino, kia takoto pai hoki nga riienga kaioa mo nga tangata. Oliia kia lika ie whakahafre. Ka mahi te iwi i tenei mahi mahia likalia. Ka he te whaI kaliaere ekore e rongo te tangata. Ka mahia kuareiia. ekore e takoto nga tikanga ekore e lupn to pai. Tona kouiou te oho mai na, te ui mai, i kia tika prhea koia? me pehea te whakaI haore ka rongo ai ic langatu? Tenei ano I me whakauiarama atu; e hanga ngaro I koia ki ic pakeha .' Na, ma nga kauma--1 ura, ma nga mea ala whakaaro, nga in«a i mohio tenei mahi te whakahaere tika.iga, J ie whakariie he, mete malii whakawa. I Ta te pakeha ne? Koiahi te tangata ia ia I te lino likanqa o nga Kunanga whakawa. He tangaia whiriwhiri, he tangata mohio ' hi; koiahi ickau tangata hei hoa mona. ! Hei kai whakarongo enei ki nga korero \ o nga kai korero, me nga kai tiiiro ote i he ote tangata e whakawakia ana. Ma

enei koiabi tekau e whakaaro i tika nga korero i lie ranci, na, ka whakaaro ratou i lika tana he, kaiahi ka tukna kite kaiwhakawa mana anake e whakarile utu mo le tangata i he, Ko ta te tokomaha, he whakarongo kau—ekore e wai ktipu, ekore e alia. Ta te maori, mehui katoa, te ili te rahi, te tane te wahine, te koroheke te ruruhi mete tamariki, te mohio mete kuare, te mea e atu whakaaro ana me le hikaka; e uru katoa ana ki nga Kunanga maori, me o ratou whakaaro me o ratou korero; e whakatika ana tenei wahine me ana korero ano, e whakatika ana hoki lenei taitamariki me ana ano, riro ana nga likanga korero i nga hikaka, noho hu ana nga kaumalua, a he noa iho te nuitunga. TS T a wai tena kia huri nui nga kainga kite whakarile i nga he? Na wai i mea ko te taitamariki hei kai whakaiakoto tikanga, hei kai-whakawa? Na wai hoki tena kia haere kaioa nga wahine me nga lamariki kite whakarongo ki nga puremutanga o te hunga kino? He korero pai koia kia korerotia nuitia kite aroaro o te katoa? Ka he tena. He mahi whakaako tena L nga tamariki, he mahi whakamohio hoki i a ratou kia matau ki icna mahi. E rere ke ana to te pakeha mo tenei wahi; ka whakawakia tetohi puremutanga, ekore e tukua te wahine mete taitamariki kia whakarongo ki nga korero; ka karangalia kia haere katoa ratou ki waho, na, ka puia ki waho ka noho ko nga kaumatua anake ki roto ki le whare whakawa pnreniuianga. Me pera ano hoki nga maori. Ana rawa e tuku i nga wahine me nga \ tamariki kite whakarongo ki nga korero ; o te mahi kino, kei mohio hoki ratou ki teia mahi, a ahuarcka lonu atu-ki reira. ! Aua hoki e tukua nga taitamariki noa iho mana nga he o te iwi e whakarile, engari , whiriwhiria elahi tangata aia whakaaro, : tangata mohio, hei whakahaerei nga riic- ! nga hei whakawa i nga he, kia rongo ai nga mea tuiu, kia mana ai te mahi o nga Kunanga. | Na, mc tchakarile he ra Runanga. Ta te maori he mea karanga noa iho na tej tahi na leiahi, ka rangona he he. whaka- . lika noa ana te tangaia kite karanga Ku-

nanga mana, tuhiiuhi ana i tona pukapuka ki nga kainga patata kia hut katoa kia whakawakia te he. Hono tonu ana tenei mahi. Tu katoa ana nga ra ote marama ite pera. Ka rongo te tokomaha he Runanga kei mea, na, ka huri te tangata ki reira kite whakarongo korero, ki tekai i nga kai i patua ma te runanga. Ko nga mahi ka whakarerea atu, ko tana wbare kihai oti, ko nga riwai kihai polo kite rua, ko nga wili kahore ano i oti te kokoti, he aha koa ko te mahi o te runanga kia kitea, ko te puremu o te wahine kia rangona hei ahua rekataoga mo te ngakau, ko te kai o te runanga kia kainga, a takoto marie ana nga mahi mo letahi rangi atu. Pau ana tetahi rangi ite haerelanga atu, mc tetahi i runga i te runangatanga, me tetahi i te hokinga kite kainga, me tetahi i te korerolanga i aua main ki nga tangata kihai kitea. ehia ranei nga ra i pau aimo aua mahi. Auelai! Te maumau noa o te taima kite pera! Ekore ranei e pai kia whakaritea he ra runanga mo nga he, kia kotahi runangatanga i roto i nga marama e toru, karangatia nuilia kia rongo nga tangata katoa hei te tahi o nga ra o te marama noho at te runanga kei tnea t ko nga tangata kua whiwbi i te he me haere mai i taua ra me ana kai korero. Me penei he tikanga kei pau katoa nga ra i tenei mahi, kei raruraru tonu nga kainga i te maha o nga runangatanga i rolo i te marama kolahi. Na; ko te mea tino pai rawa me tono i a Kawana tetahi pakeha mohio, kite whakarite whakawa, hei hoa m-> nga rangatira maori kia noho tahi, kia mahi tahi. Ekore hoki e mohio te maori kite whakarite i nga he, kite whakahaere tikanga mo nga kainga; he mahi pohehe ana nga tangata maori i ena mahi, he wahi ano ka tika, he wahi ano ka he. Kahore hoki he mana o nga runanga maori, he wahi ano ka whakaae nga tangata ki la te runanga i whakarite ai, he wahi ano, ekore e rongo. Tana pai boki ta te nanakia, kia rongo ki ta te runanga maori! Wahiaana te lure, takahia ana te runanga, tohe ana kitana, a kahore he mana hei whiu i a ia mo tana tutu. No konei inatou i mea ai me tono i a Kawana kia hornai i tetahi pakeha mohio hei hoa mahi tahi mo nga rangatira. Katahi ka haere marama nga wbukariienga whakawa, ka whai mana hoki te runanga. Ma te inatauranga o te pakeha e whakamarama nga wahi e he ai nga maori, ma te whakaaeiauga o nga rangatira maori ki nga ritenga o te lure e whakakaha i le ture e whakamana hoki i nga whakaritenga whakawa. Haere ana ko te mohio o tetahi o tetahi ko te mana o tetahi o tetahi; na, ka kaha, kake ana te lure, pnia ana ta te runanga, tangi ana nga kai mahi i te kino, hari ana nga tangata tohe kite pai, iii haere ana nga he, nui I a Te ana tepai, ka marama te ao.