AOTEAROA.

Aotearoa : he Nupepa ma nga Tangata Maori, Volume 1, Issue 2, 25 June 1892, Page 9

AOTEAROA.

He Nupepa ma nga Tangata Maori KO NGA TIKANGA HEI WHAKAAROTANGA MA TE PAREMATA MAORI. Ka kotahi wiki te nohoanga o te Paremata Maori e kore pea e roa te takiwa e noho ai; ka mutu te noho. Ko te nuinga o nga tangata kua tae mai inaianei ki Te Waipatu, kaore i haere mai i runga i te mahi ngakau, ki te kite ranei i nga tangata Maori o ia wahi o ia wahi o Nui Tireni, engari ki te titiro, mehemea ka mahia ranei e ia Mema i tukua mai e o ratou hapu, nga mahi i homai ki o ratou ringaringa, i te mea kua oti te whakariterite nga mahi o te Paremata kaore e roa ka tahuri kite whakakaere i nga mahi o Iwi. Ko nga mahi timatatanga manga Mema he tino taumaha rawa atu, hei kimi ora mo te Iwi Maori. Mehemea ka tahuri nga Mema ki te mahi i nga mate katoa, kaore e taea, ka mahue noa, nga mahi nunui e hiahiatia ana kia oti i tenei takiwa, kaua nga Mema e tahuri ki te hanga kia rua-tekau nga waka i te taima poto, kei kore e oti ka waiho ratou hei take katanga ma te Iwi Pakeha, Maori, ko te putake hoki tenei i kore ai e puta he whakamutunga mo nga Ture a nga Paremata Pakeha, he mahi no ratou kia nui rawa, he tohe tonu hoki no ratou kia whakaotia tonutia a ratou hiahia e tono atu ana kite

aroaro o te Whare, i ia ra, i ia ra, ha, reira ka kore whai taima nga Mema ki te mahi i te tuturutanga o ia putake, o ia putake, ina hoki, i ia tau i ia tau, ko nga mahi ano o nga tau kua pahure ake nei, ka whakatakoria ano ki mua i o ratou aroaro hei mahi ma ratou, no te mea i mahia hohorotia, a, kaore kia tino oti tika, ko te mahi tuturu hei mahi, hei hoatutanga ma nga Maori ki te aroaro o Te Kawanatanga me te Paremata, he whakatikatika i o ratou mate, e mate nei ratou i tenei takiwa, ara : - I. —WHAKAIHAERENGA WHENUA MAORI. Ko nga huarahi hei mahinga ma nga hapu i o ratou whenua ahakoa he mahi paamu, he riihi, he hoko, me ata whakatakoto he Ture whakaaetanga ma te Paremata mo runga i aua mahi. ll.—Kooti Whenua Maori. Me ata rapu e te Paremata Maori he huarahi whakahaerenga i te Kooti Whenua Maori, me whakaatu hoki e ratou ta ratou e hiahia ana, me pewhea te whakahaere i nga whenua e takoto papatipu ana, i nga whenua e roherohea ana, a ka tuku i ta ratou i oti ai ki te Parema'a. Ko tenei take te mea hei whakaaro nuitanga ma nga Maori, inahoki, i nga tau e rima-tekau kua pahure ake nei, ko te nuinga o nga whenua o nga Motu e rua nei, ara, o Aotearoa me Te Waipounamu, kua riro atu i nga Pakeha, inahoki i roti i nga eka e ono i te takiwa i hainatia ai te Tiriti o Waitangi, e rima eka o roto i taua ono eka kua riro atu i Te Kawanatanga, i te Pakeha ranei, toe iho ki te Maori, kotahi tonu te eka. Mehemea ka whakaaetia e ratou kia haere penei tonu nga Ture o tenei takiwa, ka whenua kore te Iwi Maori, ka penei me te tangata e haere manene noa ana, ka ngaro atu ia ratou nga whenua o o ratou matua i whawhaitia i mua, inahoki, i runga i nga wkawhai a te Iwi Maori ki te Pakeha, i puta i runga i te tautohe whenua. Ko taua take ano i puta ai te whawhai i Wairau, me to Hone Heke, me te whawhai ano i Waitara me era atu whawhai. Waihoki, inaianei ma te Paremata Maori e whakaaro, e mahi he Ture mo te Iwi Maori, mo nga ia e tu mai nei. lII.—KO NGA RARURARU I WAENGANUI I NGA MAORI ME TE KAWANATANGA I WAENGANUI ANO HOKI NGA MAORI ME TE PAKEHA. Ko te Parema'a Maori ano te wahi tika hei kimi ritenga e puta ai he tikanga i waenganui i a ratou. Kua roa rawa te takiwa e takoto noa ana nga raruraru, kaore ano i mahia, kua mate atu hoki etahi Maori i te mahi tinihanga a Te Kawanatanga, me te Pakeha, me te ngaro atu o o ratou raruraru. Ko enei morehu e ora nei kei roto ano i te mate e noho ana ratou. Nga tamariki a te hunga kua mate atu ra, e karanga ake ana kia, whakaorangia o raton mate, mehemea ka whakaturia he Kooti hei uiui i enei tu mahi, hei whakatikatika ranei i nga mea i he, katahi ano ka marama nga mate o te Iwi Maori te panui. Ko enei take e toru he tino take hei whakaarotanga ma te Paretma'a Maori, otira, he nui atu ano nga mate hei korerotanga ma tenei hui, engari me waiho noaiho, me mahara te Paremata Maori, e karanga tonu ana te Iwi Pakeha kia takeria o ratou whenua, ara, kia mahia he Ture whakamana i taua mahi, kia tahuri ai nga Maori ki te mahi i o ratou whenua.

Ko tenei Kawanatanga e hiahia ana kite awhina i nga Maori, inahoki ko Timi Kara, he Minita ia no taua Kawanatanga, apiti atu hoki ki nga Mema Maori e noho mai nei i reira. Ko Hori Korei, raua ko Te Riihi e ngakau nui ana ki te whakahaere Ture hei oranga mo te lwi Maori, hei whakatikatika i nga mahi he, hei korero i nga maki e hiahiatia ana e te Iwi Maori kia mahia. E puno ana ko te hiahia o te Paremata Nui o Nui Tireni, me nga Pakeha o enei Motu, e tino whakaaro nui ana kia hangaia he Ture whakaora i te Iwi Maori, i o ratou mate, kia hangaia ano hoki he Ture arai kei tapoko ratou ki roto i te mate a muri ake nei, ko enei take e toru kia marama te whakapuaki a te Paremata Maori i o ratou whakaaro hei tirohanga ma Te Kawanatanga Pakeka, ka takuri kite whakatakoto Ture. mo te Iwi Maori i raro i nga take i whakaaetia e te Paremata Maori. Na, ko tetahi mahi nui hei panuitanga i nga mate, me nga hiahia o to Maori he nupepa. E hara i te mea, e hoa ma, ma te Ture tenei e whakamana, kaore, ma nga Maori ano e tautoko kia whai arero ai ratou kite panui i nga mahi e hiahiatia ana e ratou, ara, hei panui i nga mahi o ta ratou Paremata, i nga mate, me nga mea e pirangitia ana, i koi. pohehe noa te perehi a nga nupepa Pakeha, ka waiho tonu taua perehitanga hei tauira, koia ta te whakaaroro nga Maori, ko tetahi hoki, mehemea kaore he nupepa Maori, kaore ratou e mohio ki nga mahi nunui o nga Motu o tawhiti ka noho noa iho i roto i te pouritanga, kati, waiho ma tenei Paremata e whiriwhiri tetahi Komiti kaha hei tautoko kia kaha te haere o tenei nupepa, hei arero mo nga tino mate o te Maori, kia rangona ai e te ao katoa, ma tenei huarahi anake, ka topu ai te mahi a te Iwi Maori, ka mohio ki tenei ki tera taha ona. Na, ko te Komiti me whiriwhiri i nga tangata mohio ki te whakahaere mahi o tena hapu o tena hapu, kia 12, kia 15, ranei, kua nui,

me tahuri te Paremata ki te whakahaere i nga kupu e toru kua whakaaturia ake nei.